Thiếu tướng Hoàng Sâm (tên thật Trần Văn Kỳ), người con ưu tú của Quảng Bình, là Đội trưởng đầu tiên của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân (tiền thân Quân đội nhân dân Việt Nam) và là một trong những Thiếu tướng đầu tiên được phong quân hàm. Ông sớm được Chủ tịch Hồ Chí Minh (khi đó là Thầu Chín) phát hiện, trực tiếp huấn luyện và giác ngộ cách mạng tại Thái Lan, sau đó tích cực hoạt động ở Trung Quốc và Cao Bằng.
Với vai trò Đội trưởng Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân từ năm 1944, ông đã trực tiếp chỉ huy các trận đánh thắng lợi đầu tiên như Phai Khắt, Nà Ngần, mở ra trang sử hào hùng và đặt nền móng cho truyền thống quân đội. Trong kháng chiến chống Pháp, ông giữ nhiều chức vụ quan trọng như Khu trưởng, Tư lệnh Liên khu và được Chủ tịch Hồ Chí Minh phong quân hàm Thiếu tướng năm 1948 khi mới 33 tuổi. Thiếu tướng Hoàng Sâm tiếp tục cống hiến trọn đời cho sự nghiệp cách mạng ở nhiều vị trí Tư lệnh Quân khu và đã anh dũng hy sinh vào năm 1968.
(QBĐT) – Xuyên suốt dòng chảy lịch sử, mảnh đất Quảng Bình tự hào là cái nôi sản sinh ra nhiều người con ưu tú cho dân tộc Việt Nam. Nổi bật trong số đó là Thiếu tướng Hoàng Sâm, vị Đội trưởng đầu tiên và là một trong những Thiếu tướng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, một nhân vật mà tên tuổi và sự nghiệp đã gắn liền một cách bền chặt với quá trình hình thành và trưởng thành của lực lượng vũ trang cách mạng.
Chào đời vào năm 1915 tại Lệ Sơn, xã Văn Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình – một vùng đất thấm đẫm truyền thống cách mạng, Trần Văn Kỳ (tên thật của Thiếu tướng Hoàng Sâm) đã sớm tôi luyện nên khí phách anh hùng của một người cộng sản kiên cường, không cam chịu cảnh áp bức, bất công, quyết tâm đứng lên đấu tranh chống lại kẻ thù.
 |
Trong những thập niên đầu của thế kỷ XX, đứng trước hoàn cảnh bần cùng, thiếu thốn ruộng đất để mưu sinh, cậu bé Trần Văn Kỳ đã phải cùng gia đình rời bỏ quê hương, sang Thái Lan tìm kế sinh nhai. Trong những năm tháng sống tại đất khách, với tư chất thông minh và nhanh nhẹn, Trần Văn Kỳ đã lọt vào tầm nhìn của Thầu Chín (bí danh của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong giai đoạn hoạt động tại Thái Lan) và được Người lựa chọn, trực tiếp huấn luyện trở thành liên lạc viên tin cậy. Dưới sự dẫn dắt của Thầu Chín, Trần Văn Kỳ đã tích cực tuyên truyền, vận động bà con Việt kiều tham gia vào các tổ chức cách mạng.
Đến năm 1933, chàng thanh niên Trần Văn Kỳ vinh dự được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương và được giao trọng trách phụ trách địa điểm liên lạc, in ấn và phát tán truyền đơn. Trong suốt thời gian ở Thái Lan, ông luôn thể hiện là một đảng viên năng nổ, nhiệt huyết, có nhiều đóng góp quan trọng cho phong trào yêu nước của bà con Việt kiều.
Năm 1934, do bị lộ, Trần Văn Kỳ đã bị mật thám Thái Lan bắt giam và sau đó bị trao cho Lãnh sự quán Pháp. Sau một năm bị cầm giữ, vì không đủ bằng chứng kết tội, Trần Văn Kỳ được trả tự do nhưng buộc phải trục xuất khỏi Thái Lan. Sau biến cố này, thay vì quay về quê nhà, ông đã được tổ chức bí mật đưa sang Trung Quốc để tiếp tục con đường cách mạng. Năm 1936, Trần Văn Kỳ tới Quảng Tây và được cử đi học tiếng Trung Quốc.
Đầu năm 1937, theo sự phân công của tổ chức, Trần Văn Kỳ trở về nước, hoạt động tại Tỉnh ủy Cao Bằng, phụ trách công tác in ấn và giao thông liên lạc tại khu vực biên giới cho đến năm 1939. Năm 1940, ông lại sang Tĩnh Tây để thiết lập liên lạc với cấp trên.
Chính tại đây, Trần Văn Kỳ một lần nữa được gặp lại Thầu Chín và vinh dự tham dự lớp huấn luyện cán bộ về công tác tổ chức đoàn thể quần chúng do Người trực tiếp giảng dạy. Đây là thời điểm ông được giác ngộ rằng Thầu Chín chính là Bác Hồ kính yêu, và cũng là lúc Người đặt cho ông cái tên lịch sử: Hoàng Sâm.
Đầu năm 1941, Hoàng Sâm được cấp trên giao nhiệm vụ cùng các đồng chí Phùng Chí Kiên, Lê Quảng Ba, Đặng Văn Cáp… bảo vệ Bác Hồ trên hành trình từ Trung Quốc trở về Pác Bó (Cao Bằng), sau ba thập kỷ hoạt động ở nước ngoài. Cuối năm 1941, Đội du kích Cao Bằng với 12 thành viên được thành lập, và Hoàng Sâm được cử giữ chức Đội phó.
Giữa năm 1942, ông được tín nhiệm giao trọng trách Đội trưởng. Trên cương vị Đội phó rồi Đội trưởng, Hoàng Sâm đã trở thành nhà hoạt động cách mạng nổi tiếng với kinh nghiệm dày dạn, sự gan dạ, mưu trí cùng biệt tài thiện xạ và cưỡi ngựa điêu luyện, khiến các toán phỉ phải kiêng dè.
Trong giai đoạn 1940-1943, ông giữ vai trò Đội trưởng Đội vũ trang tuyên truyền của Tổng bộ Việt Minh, đồng thời là Tỉnh ủy viên tỉnh Bắc Kạn, phụ trách công tác tự vệ chiến đấu, trừ gian và củng cố các cơ sở cách mạng, tổ chức lực lượng du kích tại khu vực biên giới hai tỉnh Cao Bằng và Lạng Sơn.
 |
Ngày 22/12/1944, Hoàng Sâm được toàn thể tin tưởng giao trọng trách Đội trưởng đầu tiên của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân (tiền thân vĩ đại của Quân đội nhân dân Việt Nam). Ông đã trực tiếp chỉ huy giành thắng lợi vang dội trong các trận Phai Khắt, Nà Ngần, Đồng Mu, mở ra trang sử hào hùng, đặt nền móng cho truyền thống “bách chiến, bách thắng” của Quân đội ta.
Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp (1946-1950), Thiếu tướng Hoàng Sâm liên tục giữ các chức vụ quan trọng như Khu trưởng Khu 2, Chỉ huy Mặt trận Tây tiến, và Tư lệnh Liên khu 3. Đặc biệt, vào ngày 20/1/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh phong quân hàm Thiếu tướng cho ông khi vừa tròn 33 tuổi – một dấu mốc lịch sử, khẳng định tài năng và cống hiến sớm của vị tướng.
Từ năm 1951 đến 1954, Thiếu tướng Hoàng Sâm giữ vai trò phái viên của Bộ Quốc phòng, tham gia các chiến dịch lớn cùng Đại đoàn 312, 304; sau đó giữ chức Đại đoàn trưởng Đại đoàn 304 và Chỉ huy trưởng mặt trận Trung Lào. Sau thắng lợi lịch sử Điện Biên Phủ, ông tiếp tục làm Đại đoàn trưởng Đại đoàn 320, chỉ huy công cuộc tiếp quản Hải Phòng. Giai đoạn 1955-1968, Thiếu tướng Hoàng Sâm lần lượt đảm nhiệm các vị trí Tư lệnh Quân khu Tả Ngạn, Tư lệnh Quân khu Hữu Ngạn và Tư lệnh Quân khu 3. Giữa năm 1968, ông được lệnh điều vào làm Tư lệnh Quân khu Trị Thiên và đã anh dũng hy sinh vào cuối năm đó.
