Chèo cạn, Múa bông: Di sản Việt trước ngưỡng mai một?
40
Chèo cạn-múa bông là loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo, tinh hoa của các cộng đồng cư dân ven biển TP. Đồng Hới, mang giá trị di sản văn hóa sâu sắc nhưng đang đối mặt với nhiều thách thức trong bảo tồn. Câu lạc bộ chèo cạn-múa bông phường Hải Thành, do nghệ nhân 80 tuổi Hoàng Thanh Nghĩa dẫn dắt, đã kiên trì gìn giữ và phát huy nghệ thuật này qua nhiều thập kỷ, duy trì các buổi tập luyện và biểu diễn tại các lễ hội truyền thống. Tuy nhiên, họ gặp khó khăn lớn về kinh phí hoạt động bền vững và đặc biệt là sự thiếu hụt nghiêm trọng lớp kế cận, khi số lượng nghệ nhân am tường ngày càng ít ỏi và đa số thành viên đã ở tuổi trung niên. Dù có sự quan tâm và hỗ trợ ban đầu từ chính quyền qua các lễ hội và một số kinh phí, để bảo tồn "cái gốc" tinh túy và truyền thừa loại hình nghệ thuật quý giá này, cần những giải pháp ổn định hơn về tài chính và chính sách thu hút thế hệ trẻ.
(QBĐT) – Các cộng đồng cư dân ven biển thuộc TP. Đồng Hới từ lâu đã nổi danh với một đời sống văn hóa, tinh thần phong phú và sâu sắc. Trải qua dòng chảy lịch sử đầy biến động, nhiều giá trị truyền thống quý báu vẫn được gìn giữ, phát huy nguyên vẹn cho đến ngày nay, tạo nên một “kho tàng” di sản vô giá, tiền đề vững chắc cho phát triển du lịch và lan tỏa bản sắc văn hóa địa phương. Đặc biệt, nghệ thuật chèo cạn-múa bông nổi lên như một điểm nhấn tinh hoa, không thể thiếu trong các lễ hội hay sự kiện trọng đại. Tuy nhiên, hành trình bảo tồn và phát huy hiệu quả loại hình văn hóa văn nghệ dân gian độc đáo này vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức đòi hỏi sự quan tâm và nỗ lực bền bỉ.
Câu lạc bộ (CLB) chèo cạn-múa bông phường Hải Thành, TP. Đồng Hới, chính thức đi vào hoạt động từ năm 2023. Song, theo lời ông Hoàng Thanh Nghĩa, chủ nhiệm CLB năm nay đã 80 tuổi, tinh thần và nhiệt huyết của những người yêu chèo cạn-múa bông đã thực sự hội tụ và nỗ lực bảo tồn vốn quý văn hóa này từ hơn hai thập kỷ trước, trước khi có một tổ chức chính danh.
Bất chấp muôn vàn trở ngại, CLB vẫn kiên trì duy trì các buổi tập luyện và biểu diễn, chủ yếu tại hai sự kiện truyền thống trọng yếu hàng năm: Lễ hội xuân thủ kỳ yên (rằm tháng Hai) và Lễ hội cầu ngư (rằm tháng Tư). Các thành viên đến từ nhiều ngành nghề khác nhau, phần lớn là những người hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh, buôn bán, nhưng tất cả đều dành trọn sự nhiệt tình và tâm huyết cho hoạt động chung. Ông Hoàng Thanh Nghĩa chia sẻ rằng, “học chèo cạn-múa bông theo đúng bài bản là rất khó, đòi hỏi nhiều công sức và thời gian”, song điều đó không hề làm giảm đi ý chí của các thành viên.
Miệt mài gắn bó với loại hình nghệ thuật độc đáo này suốt nhiều thập kỷ, nghệ nhân Hoàng Thanh Nghĩa bộc bạch, chính ngọn lửa đam mê cùng ý thức trách nhiệm sâu sắc đối với việc gìn giữ di sản đã thôi thúc ông không ngừng nỗ lực sưu tầm, nghiên cứu, học hỏi và từng bước hoàn thiện phong cách chèo cạn-múa bông đặc trưng của phường Hải Thành.
Lễ hội chèo cạn-múa bông là một trong những điểm nhấn nổi bật của Tuần Văn hóa-Du lịch Đồng Hới.
Thực tế cho thấy, dù cùng mang tên chèo cạn-múa bông, mỗi làng biển tại TP. Đồng Hới lại sở hữu những sắc thái riêng biệt, độc đáo. Đặc biệt, chèo cạn của làng Động Hải xưa từng lưu giữ tới 11-12 điệu thức phong phú, bao gồm: Nói lối, mái nhì, hò khoan, hò mái ba, hò mái nện, hò dạo, hò he, hò đệm, hò dập chèo… Trong những năm gần đây, ông Hoàng Thanh Nghĩa đang dồn tâm sức nghiên cứu, tập hợp tư liệu về múa bông với kỳ vọng sẽ tái hiện và trình diễn vào đầu năm 2026. Múa bông lục cúng hoa đăng, vốn là biểu tượng của sự cân bằng âm-dương, thường đòi hỏi số lượng lớn người tham gia và không gian trình diễn rộng lớn, được xếp thành 8 chữ. Tuy nhiên, nhằm thích ứng với bối cảnh đương đại, ông đang dày công tìm tòi phương thức múa mới, giữ nguyên bản sắc cốt lõi nhưng tinh gọn chỉ với 6 màn múa, phù hợp với không gian hẹp và ít người hơn.
Dù được vun đắp bằng sự vất vả và tâm huyết không ngừng, nguồn kinh phí duy trì hoạt động thường xuyên cho CLB vẫn luôn là nỗi trăn trở lớn. Trong giai đoạn vừa qua, ngành văn hóa và chính quyền thành phố đã dành sự quan tâm đáng kể thông qua các hoạt động tập huấn và tạo điều kiện biểu diễn cho chèo cạn-múa bông. Đặc biệt, Lễ hội chèo cạn-múa bông luôn là điểm nhấn quan trọng trong Tuần Văn hóa-Du lịch Đồng Hới hàng năm, thu hút đông đảo công chúng và du khách, góp phần hiệu quả vào việc quảng bá giá trị văn hóa truyền thống của địa phương.
Tuy vậy, để đảm bảo hoạt động thường xuyên, nâng cao chất lượng chuyên môn và thực hiện các giải pháp bảo tồn lâu dài cho chèo cạn-múa bông làng Động Hải, một nguồn kinh phí hỗ trợ thường xuyên và bền vững là điều thiết yếu. Bên cạnh đó, sự thiếu hụt trầm trọng lớp kế cận cũng đang là mối lo ngại sâu sắc đối với những người tâm huyết như nghệ nhân Hoàng Thanh Nghĩa. Phần lớn thành viên CLB đang ở độ tuổi trung niên, trong khi số lượng nghệ nhân cao tuổi am tường nghệ thuật này lại vô cùng ít ỏi. Bản thân ông Hoàng Thanh Nghĩa, người trực tiếp truyền dạy, đã bước sang tuổi 80, cho thấy tính cấp bách của vấn đề truyền thừa.
Ông Hoàng Thế Việt, Trưởng phòng Văn hóa-Thông tin TP. Đồng Hới, khẳng định rằng trong thời gian qua, thành phố đã không ngừng nỗ lực và dành sự quan tâm đặc biệt cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị của chèo cạn-múa bông. Lễ hội này đã được đưa vào chương trình hoạt động chính của Tuần Văn hóa-Du lịch thành phố hàng năm, đồng thời, thành phố cũng đã cấp nguồn kinh phí cụ thể cho xã Bảo Ninh để tổ chức các hoạt động liên quan. Trong tương lai gần, với nguồn lực hỗ trợ từ cấp tỉnh, các câu lạc bộ văn hóa văn nghệ dân gian nói chung và chèo cạn-múa bông nói riêng trên địa bàn thành phố sẽ được “tiếp sức” mạnh mẽ hơn, tạo điều kiện thuận lợi để duy trì hoạt động và tiếp tục hành trình gìn giữ, phát huy di sản truyền thống quý giá của địa phương.
Trong khi đó, tại xã Bảo Ninh (TP. Đồng Hới), bà Nguyễn Thị Quỳnh, công chức văn hóa-xã hội xã, thông tin rằng địa phương này không có câu lạc bộ chèo cạn-múa bông chính thức mà chỉ duy trì các đội biểu diễn tại các thôn. Các đội này sẽ tập trung tập luyện và trình diễn khi có sự kiện cần huy động nhân lực, điển hình là Lễ hội chèo cạn-múa bông. Trước đây, xã từng có một số nghệ nhân chuyên tâm hỗ trợ các đội tập luyện và nghiên cứu về loại hình nghệ thuật này. Tuy nhiên, hiện nay, phần lớn các bậc nghệ nhân ấy đã tuổi cao sức yếu hoặc không còn nữa, khiến cho việc tìm kiếm những người am tường sâu sắc về chèo cạn-múa bông trở nên vô cùng hiếm hoi.
Theo bà Đặng Thị Kim Liên, Chi hội trưởng Chi hội Văn nghệ dân gian Việt Nam tỉnh Quảng Bình, số lượng nghệ nhân am tường về chèo cạn-múa bông trên địa bàn TP. Đồng Hới hiện còn rất ít ỏi. Thách thức lớn nhất là làm sao để gìn giữ đúng “cái gốc” tinh túy của chèo cạn-múa bông vùng cửa biển Nhật Lệ, tránh pha tạp hay trộn lẫn với các loại hình nghệ thuật khác. Để bảo tồn và phát huy hiệu quả loại hình văn hóa văn nghệ dân gian quý báu này, việc cấp thiết là phải có những giải pháp bền vững, đặc biệt là nguồn kinh phí hỗ trợ ổn định để duy trì hoạt động của các câu lạc bộ, đội chuyên về chèo cạn-múa bông. Song song đó, cũng cần có sự tiếp sức kịp thời cho công tác nghiên cứu, tìm hiểu sâu hơn về chèo cạn-múa bông, qua đó góp phần gìn giữ và lan tỏa hiệu quả giá trị vốn quý mà cha ông đã dày công để lại.
