Quảng Trị sở hữu tiềm năng di tích khảo cổ học phong phú, có khả năng phát triển thành loại hình du lịch độc đáo nhưng cần được "đánh thức" để đa dạng hóa hệ sinh thái du lịch của tỉnh. Lộ trình phát triển bao gồm việc khảo sát, đánh giá kỹ lưỡng từng di tích, xây dựng bản đồ và quy hoạch tổng thể bảo tồn, phát huy giá trị, đồng thời khẩn trương hoàn thiện hồ sơ xếp hạng di tích. Bài báo nhấn mạnh các giải pháp cụ thể như khai quật quy mô lớn và xây dựng bảo tàng ngoài trời tại Bàu Tró, phát triển du lịch hang động tại miền Tây, và hoàn thiện cơ sở vật chất, pháp lý cho di tích lò gốm Mỹ Cương và di chỉ Cồn Nền. Để thành công, cần đầu tư cơ sở hạ tầng, đào tạo hướng dẫn viên chuyên nghiệp, đẩy mạnh quảng bá và liên kết chặt chẽ với các doanh nghiệp lữ hành. Mục tiêu cuối cùng là kiến tạo một chuỗi di tích khảo cổ có sức hút mạnh mẽ, làm phong phú trải nghiệm và kéo dài thời gian lưu trú của du khách, khẳng định vị thế du lịch Quảng Trị.
QTO – Tiềm năng di tích khảo cổ học tại tỉnh Quảng Trị vô cùng phong phú và đa dạng, kiến tạo nên một loại hình du lịch độc đáo, sở hữu sức hấp dẫn vượt trội. Đây có thể phát triển thành sản phẩm du lịch tổng hợp, hoặc chuyên sâu theo chủ đề, phục vụ mục đích nghiên cứu, khám phá văn hóa bản địa và trải nghiệm sâu sắc. Tuy nhiên, để biến những di tích tiêu biểu và quan trọng này thành sản phẩm du lịch thực thụ, góp phần đa dạng hóa hệ sinh thái du lịch Quảng Trị, việc “đánh thức” nguồn tài nguyên quý giá này là vô cùng cấp thiết.
Vậy, lộ trình nào để đánh thức hay khởi động du lịch khảo cổ tại Quảng Trị? Trước hết, cần tiến hành đánh giá kỹ lưỡng khả năng phục vụ du lịch của từng di tích, ưu tiên lựa chọn những di tích tiêu biểu có mối liên hệ mật thiết với các trung tâm du lịch hiện có của tỉnh, đồng thời tìm kiếm các giải pháp đột phá để khai thác tối đa tiềm năng của nguồn tài nguyên vô giá này.
Thứ nhất: Tổ chức khảo sát, đánh giá hiện trạng cụ thể từng di tích, xây dựng bản đồ khảo cổ học Quảng Trị một cách toàn diện. Lập quy hoạch tổng thể về bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị hệ thống di tích khảo cổ học trên địa bàn tỉnh, hướng tới mục tiêu phát triển du lịch bền vững. Đồng thời, khẩn trương hoàn thiện hồ sơ xếp hạng di tích, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho công tác quản lý, bảo vệ và khai thác di tích như một sản phẩm du lịch chuyên biệt.
 |
| Đá cuội – nguyên liệu chế tác công cụ của người tiền sử tại đảo Cồn Cỏ, Quảng Trị – Ảnh: T.Đ.H |
Thứ hai: Đối với các di tích văn hóa Hòa Bình tại các khu vực miền Tây Quảng Trị, đặc biệt là các hang động xung quanh thị trấn Quy Đạt xưa như: Hang Khái, hang Cây Quýt, hang Xóm Thâm… cần được dựng bia ghi dấu, thể hiện sự công nhận và bảo tồn. Đặc biệt, nhằm thu hút du khách đến khám phá loại hình du lịch hấp dẫn này, cần tổ chức khai quật quy mô lớn tại hai di tích trọng điểm, có khả năng liên kết với các sản phẩm du lịch khác là Bàu Tró và Cồn Nền. Di tích khảo cổ Bàu Tró sở hữu nhiều lợi thế về giao thông thuận tiện, gần biển, gần bãi tắm Nhật Lệ, cùng với hệ thống nhà hàng, khách sạn và dịch vụ phong phú, thông tin liên lạc thông suốt, tạo điều kiện lý tưởng cho việc phát triển du lịch.
Để phát huy tối đa giá trị du lịch của di tích khảo cổ Bàu Tró, cần tiến hành khai quật và xây dựng bảo tàng ngoài trời ngay tại chỗ. Đồng thời, triển khai các giải pháp đồng bộ như: hoàn thiện cơ sở hạ tầng, hệ thống giao thông dẫn đến di tích, quy hoạch khu vực bán hàng lưu niệm. Áp dụng các phương thức khai thác và phát huy giá trị di tích một cách hiệu quả, xây dựng các chương trình quảng bá thương hiệu, xuất bản ấn phẩm gấp, tờ rơi… Đặc biệt chú trọng đến giải pháp về nguồn lực con người, bồi dưỡng đội ngũ hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp. Song song đó, đảm bảo công tác an ninh trật tự và bảo vệ môi trường di tích.
Các doanh nghiệp lữ hành du lịch cần chủ động kết nối các di tích khảo cổ vào các tour, tuyến tham quan, nỗ lực thu hút du khách đến với loại hình sản phẩm đặc biệt này. Việc xây dựng các điểm đến di tích khảo cổ sẽ giúp du khách khám phá và trải nghiệm sâu sắc các giá trị văn hóa, lịch sử. Cần gắn kết chặt chẽ công tác bảo tồn, phát huy với khai thác du lịch đối với các di tích văn hóa Bàu Tró nói chung và di tích khảo cổ học Bàu Tró nói riêng, trong tổng thể hệ thống di tích lịch sử văn hóa của phường Đồng Hới.
Việc “đánh thức” di tích khu lò gốm, sành Mỹ Cương thuộc làng Mỹ Cương, phường Đồng Sơn là một nhiệm vụ cấp thiết. Đây là một làng (phường) nghề truyền thống có lịch sử nung gốm, sành thuộc loại sớm nhất tại Quảng Trị. Làng nằm cận kề phía Bắc sông Mỹ Cương, một nhánh sông nhỏ hợp lưu vào sông Lệ Kỳ, rồi đổ vào sông Nhật Lệ trước khi hòa mình vào biển Đông qua cửa Nhật Lệ.
Di tích này đã được các nhà khảo cổ học Việt Nam và Nhật Bản khai quật vào năm 1997, phát hiện ba lò nung gốm, sành cùng nhiều hiện vật như vò, bình, nồi, ấm, chén, tách… niên đại thế kỷ 17, 18. Đồ gốm, sành Mỹ Cương có đặc trưng không tráng men, được nung ở nhiệt độ cao, sản phẩm của làng nghề này không chỉ hiện diện ở các tỉnh miền Trung mà còn được tìm thấy tại Sakai (Nhật Bản), góp phần quan trọng vào việc nghiên cứu con đường thương mại, mậu dịch sôi động trong thế kỷ 17, 18 giữa các tỉnh miền Trung Việt Nam và Nhật Bản thông qua thương cảng Hội An sầm uất thời bấy giờ.
Để tạo nên một Mỹ Cương hấp dẫn du khách, thiết nghĩ, cần triển khai xây dựng nhà trưng bày tại chỗ. Tiếp tục hoàn thiện hồ sơ xếp hạng di tích đang dang dở để có cơ sở pháp lý vững chắc, thu hút nguồn lực đầu tư cho công tác bảo tồn, khai thác và phát huy thế mạnh tiềm năng du lịch khảo cổ của di tích này, trong sự liên kết với các sản phẩm du lịch cận kề như: Khu Giao tế Đức Ninh, chiến khu Thuận Đức…
Đối với trung tâm du lịch Vũng Chùa-Đảo Yến ở phía Bắc tỉnh, di chỉ khảo cổ Cồn Nền đang lặng lẽ tồn tại giữa các trảng cát mênh mông của khu vực phía Bắc sông Gianh. Di sản văn hóa khảo cổ này được đánh giá là tiêu biểu, là minh chứng cho sự kế nối liên tục cuối giai đoạn văn hóa Bàu Tró chuyển sang sơ kỳ thời đại đồng trên đất Quảng Trị.
 |
| Hoành Sơn Quan (Nguồn: Internet) |
Để khởi động di sản Cồn Nền phục vụ du lịch khảo cổ, cần khẩn trương xây dựng hồ sơ xếp hạng di tích, khoanh vùng bảo vệ, cắm mốc, tiến hành khai quật bổ sung và xây dựng nhà trưng bày tại chỗ. Phát triển các hạng mục hỗ trợ cần thiết để di tích này sớm trở thành một sản phẩm du lịch khảo cổ, đóng vai trò vệ tinh quan trọng cho trung tâm du lịch phía Bắc tỉnh, bên cạnh các di tích và thắng cảnh nổi tiếng khác như mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp, chiến khu Trung Thuần, làng chiến đấu Cảnh Dương, đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh, di tích bến phà Gianh, thắng cảnh Vũng Chùa-Đảo Yến, đèo Ngang-Hoành Sơn Quan.
Nhằm gia tăng sự lựa chọn cho các hành trình khám phá ở phía Bắc và miền Tây Quảng Trị, ngoài việc thưởng ngoạn vẻ đẹp hang động kỳ vĩ, trải nghiệm các loại hình thể thao sông nước hay tham quan làng sinh thái cộng đồng, du khách còn có thể đắm mình vào một loại hình du lịch khảo cổ hang động độc đáo tại khu vực này. Đó chính là hệ thống di tích văn hóa Hòa Bình được phân bố trong các hang Yên Lạc, hang Kim Bảng, hang Xóm Thâm và hang Minh Cầm.
Trung tâm du lịch phía Tây của tỉnh sẽ trở nên đa dạng và rực rỡ sắc màu hơn nếu các di tích khảo cổ này được “đánh thức”. Khi đó, bên cạnh du lịch sinh thái, du lịch hang động và du lịch di tích lịch sử văn hóa, du khách sẽ có thêm lý do để cân nhắc kéo dài thời gian lưu trú tại Quảng Trị. Để kiến tạo một chuỗi di tích khảo cổ có sức lôi cuốn mạnh mẽ, cần tổ chức điều tra, khảo sát, đánh giá hiện trạng một cách toàn diện, nghiên cứu xây dựng hồ sơ khoa học chi tiết, tiến hành khai quật một số di tích hang động trọng điểm, bảo tồn nguyên trạng tại chỗ, đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giới thiệu, quảng bá. Cần đầu tư nguồn lực, dựng bia biển, xây dựng cơ sở hạ tầng và hệ thống giao thông, liên kết chặt chẽ với các doanh nghiệp lữ hành du lịch để xây dựng các tour, tuyến, điểm đến hấp dẫn. Nâng cao năng lực chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ hướng dẫn viên du lịch, qua đó “đánh thức” sản phẩm du lịch khảo cổ, khai thác và phát huy tối đa giá trị, góp phần làm cho du lịch Quảng Trị thêm đa sắc màu, đa dạng, phong phú và hấp dẫn hơn, từng bước khẳng định vị thế của sản phẩm du lịch khảo cổ trong tổng thể bức tranh du lịch Quảng Trị.
Tạ Đình Hà
