Sông Gianh bừng sắc lễ hội: Trải nghiệm văn hóa độc đáo Quảng Bình
20
Thị xã Ba Đồn sở hữu hệ thống 7 lễ hội đầu xuân phong phú, mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, hướng về nguồn cội và gắn kết cộng đồng. Các lễ hội như Kỳ Phúc và Cầu Yên vẫn duy trì nghi thức tế lễ trang trọng cùng nhiều trò chơi dân gian truyền thống, thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện đại, nhiều lễ hội đối mặt với thách thức thiếu vắng sự tham gia của thế hệ trẻ. Điểm sáng là hội vật truyền thống tại Ba Đồn đã thành công trong việc thu hút đông đảo thanh niên, không chỉ rèn luyện sức khỏe mà còn bồi đắp tình yêu với văn hóa truyền thống, góp phần bảo tồn và phát huy di sản.
(QBĐT) – Ba Đồn, một địa danh gắn liền với dòng sông Gianh lịch sử, ẩn chứa vô vàn trầm tích thăng trầm và một bề dày văn hóa truyền thống độc đáo. Minh chứng rõ nét nhất chính là hệ thống lễ hội đầu xuân phong phú, đa dạng, đã trường tồn từ thuở khai canh, lập làng cho đến ngày nay. Theo thống kê, thị xã Ba Đồn tự hào sở hữu 7 lễ hội chào xuân được tổ chức xuyên suốt tháng Giêng âm lịch. Dù mỗi lễ hội mang sắc thái riêng biệt của từng vùng quê, tất cả đều hội tụ ý nghĩa sâu sắc về tâm linh, hướng về nguồn cội và là biểu tượng mạnh mẽ của sự gắn kết cộng đồng.
Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống
Theo thông lệ hàng năm, lễ hội Kỳ Phúc được tổ chức long trọng và bài bản tại đình làng Hòa Ninh, xã Quảng Hòa, thị xã Ba Đồn. Đây là một trong những lễ hội đầu xuân tiêu biểu, vẫn lưu giữ vẹn nguyên những nét độc đáo cùng truyền thống hàng trăm năm lịch sử.
Nghi lễ bao gồm hai phần chính yếu: Phần thứ nhất là lễ tế, được các cụ thông xướng, chủ tế, bồi tế và chấp sự thực hiện với nghi thức đọc văn tế và dâng rượu trang trọng. Phần thứ hai là lễ dâng hương, khoảnh khắc thiêng liêng để toàn thể nhân dân địa phương thành kính bày tỏ lòng tri ân sâu sắc tới các vị tổ tiên và Thành hoàng bản cảnh. Các bài văn tế được trình bày theo thể thức cổ truyền, được truyền lại qua nhiều thế hệ, thường do các cụ cao niên, đức cao vọng trọng trong làng đảm nhiệm, với ước nguyện cầu mong cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và xóm làng thịnh vượng.
Cảnh rước kiệu ngài Thành hoàng tại lễ hội Kỳ Phúc ở đình làng Hòa Ninh, xã Quảng Hòa, vẫn vẹn nguyên những nét truyền thống cổ kính.
Tiếp nối phần lễ tế, cộng đồng địa phương trang trọng cử hành lễ rước kiệu ngài Thành hoàng. Đội khiêng kiệu gồm 8 người, cùng với 2 người cầm lọng và một người chỉ huy trong trang phục áo thụng màu xanh, đánh trống tiểu cổ, tạo nên một bầu không khí linh thiêng và uy nghi. Đình làng Hòa Ninh, với kiến trúc 5 gian và 4 vài, là nơi thờ tự các vị tổ khai cơ lập làng cùng những bậc danh nhân khoa bảng, có công lớn trong việc dựng xây và phát triển làng xã. Hiện tại, ngôi đình này vẫn còn lưu giữ được 10 đạo sắc phong quý giá từ các triều đại phong kiến.
Khép lại phần lễ được tổ chức chu đáo và trang nghiêm tại đình làng Hòa Ninh, phần hội sôi động diễn ra tại sân đình với chuỗi các trò chơi dân gian truyền thống, nổi bật nhất là cờ thẻ – một nghi thức không thể thiếu trong lễ hội Kỳ Phúc.
Cộng đồng làng Hòa Ninh tin tưởng sâu sắc rằng, lễ hội Kỳ Phúc không chỉ là cơ hội để các thế hệ con cháu tìm hiểu về cội nguồn tổ tiên, mà còn là phương thức giáo dục về lòng hiếu thảo, là một nét đẹp văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc cần được gìn giữ và phát triển bền vững.
Trên địa bàn thị xã Ba Đồn còn nhiều lễ hội đầu xuân trứ danh khác, thu hút đông đảo du khách thập phương, điển hình như: Lễ hội Khai Hạ tại phường Quảng Long (ngày 7 tháng Giêng âm lịch); lễ hội đình làng Phan Long, phường Ba Đồn; và lễ hội đình làng La Hà, xã Quảng Văn, cả hai đều được tổ chức vào ngày Rằm tháng Giêng âm lịch hàng năm…
Mang đậm truyền thống hàng trăm năm, lễ Cầu Yên được cử hành định kỳ vào ngày 18 tháng Giêng âm lịch hàng năm tại đình làng Lũ Phong, phường Quảng Phong. Nghi lễ này nhằm tưởng nhớ công lao khai khẩn của ngũ vị Thành hoàng và cầu mong quốc thái dân an. Trước ngày chính lễ, đại diện các dòng họ trong làng sẽ trang trọng “rước linh” từ các miếu của ngũ vị Thành hoàng về đình làng. Các nghi thức cúng bái và dâng lễ sẽ chính thức bắt đầu vào ngày kế tiếp. Phần hội đa dạng với các trò chơi dân gian truyền thống như đấu roi, đấu quyền, hát nhà trò, kéo co, thả chim, bơi thuyền…
Hiện nay, nhiều trò chơi dân gian truyền thống đã được bổ sung hoặc thay thế bằng các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao và giải trí hiện đại. Dù vậy, phần lễ vẫn được duy trì nguyên vẹn, do ban lễ tế gồm các cụ cao niên, uy tín trong làng đảm nhiệm. Các thủ tục nghi lễ cùng với các bài tế văn thần cổ kính vẫn được bảo tồn nghiêm cẩn và tiếp tục truyền đời.
Nuôi dưỡng thế hệ tương lai
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và nhịp sống hiện đại, sự du nhập mạnh mẽ của các yếu tố văn hóa ngoại lai đang đặt ra thách thức lớn đối với việc bảo tồn các giá trị truyền thống, đặc biệt là trong giới trẻ. Thực trạng này cũng đang hiện hữu tại thị xã Ba Đồn, nơi nhiều lễ hội đầu xuân dù vẫn giữ được sắc thái độc đáo của từng vùng, từng địa phương, nhưng lại đối mặt với một thực tế chung là sự “vắng bóng” của thế hệ trẻ. Đây là một bài toán hóc búa trong kỷ nguyên hội nhập, khi Internet ngày càng “lên ngôi” – như nhận định của ông Trần Dương Sơn, Giám đốc Trung tâm Văn hóa-Thể thao và Truyền thông thị xã Ba Đồn.
Khác biệt với đa số lễ hội xuân truyền thống tại các địa phương, hội vật truyền thống tại thị xã Ba Đồn nổi lên như một sự kiện thu hút mạnh mẽ sự quan tâm và hưởng ứng tích cực từ giới trẻ. Năm nay, Ban Tổ chức đặc biệt chú trọng việc các đội tăng cường tập luyện, đồng thời ưu tiên cơ hội tham gia cho các đô vật trẻ. Môn vật, với bề dày truyền thống, từ lâu đã trở thành thế mạnh đặc trưng của thị xã Ba Đồn. Ngoài những cái nôi vật cổ truyền như Quảng Long, Quảng Thọ, hầu hết các địa phương khác cũng đều sở hữu các tổ đội, võ đường chuyên luyện tập và thi đấu môn vật.
Cờ thẻ, một trong những trò chơi dân gian không thể thiếu tại hầu hết các lễ hội chào xuân trên khắp địa bàn thị xã Ba Đồn.
Võ sĩ trẻ Nguyễn Văn Tiến, 18 tuổi, đến từ võ đường phường Quảng Phong, là một trong những đô vật trẻ nhất góp mặt tại hội vật lần thứ XXII năm nay. Hiện đang là học sinh lớp 12, đây là năm thứ hai Tiến tham gia và em đã xuất sắc vượt qua các đối thủ ở hạng cân 45-50kg để giành chức vô địch, đặc biệt là trước các đô vật kỳ cựu đến từ các làng vật trứ danh như Tượng Sơn (Quảng Long) và Minh Phượng (Quảng Thọ).
Nguyễn Văn Tiến chia sẻ, ban đầu em đến với võ đường chỉ với mục đích rèn luyện sức khỏe do vóc dáng nhỏ bé. Tuy nhiên, qua quá trình tập luyện, được các anh, các chú tận tình chỉ bảo nhiều thế, miếng võ, em dần nảy sinh niềm đam mê sâu sắc với môn vật. Vật cổ truyền không chỉ là một môn thể thao đòi hỏi sự chịu khó, kiên nhẫn mà còn giúp rèn luyện tinh thần võ đạo. Hiện nay, nhiều bạn bè của Tiến cũng đã tham gia môn vật nhằm nâng cao sức khỏe.
Ông Nguyễn Văn Tình, Phó Chủ tịch UBND thị xã Ba Đồn, đánh giá cao điểm nổi bật của lễ hội vật năm nay là sự tham gia đông đảo của thế hệ trẻ (từ 17-25 tuổi) ở nhiều hạng cân, bên cạnh các vận động viên kỳ cựu. Đây có thể xem là thành công lớn nhất của lễ hội, bởi sự hưởng ứng của giới trẻ không chỉ góp phần thúc đẩy phong trào thể dục thể thao, nâng cao sức khỏe cộng đồng, mà còn tạo cơ hội phát hiện, bồi dưỡng những tài năng trẻ để tranh tài ở các giải đấu cấp cao hơn, đồng thời lan tỏa mạnh mẽ các giá trị văn hóa truyền thống.
