Nghề câu mực nhảy, mực nháy tại Quảng Trị đã trở thành đặc sản du lịch và nguồn thu nhập chính, mang lại cuộc sống ổn định cho cộng đồng ngư dân Bến Hải và Cửa Tùng. Ngư dân sử dụng các phương pháp tinh xảo như thuyền máy composite, dàn đèn LED hiện đại và mồi giả đặc trưng để chiêu dụ mực ống. Mực nhảy được giữ sống có giá trị cao hơn mực nháy (còn lấp lánh đốm sáng), với mùa khai thác sôi động từ tháng 4 đến tháng 8. Ngoài ra, kỹ thuật câu "mực ổ" dựa vào kinh nghiệm cũng được áp dụng, nhưng hiện nay nguồn mực này đang dần khan hiếm do tác động của các dàn đèn siêu sáng từ tàu đánh bắt khác, ảnh hưởng đến sinh kế lâu dài của ngư dân.
Hiện nay, các món ẩm thực độc đáo từ mực nhảy, mực nháy đã trở thành đặc sản lôi cuốn du khách tại các điểm du lịch biển nổi tiếng như Cửa Việt, Cửa Tùng, Mỹ Thủy thuộc tỉnh Quảng Trị. Tuy nhiên, ít ai biết được những phương pháp đánh bắt tinh xảo, những “bí kíp” đặc biệt mà ngư dân đã áp dụng để chiêu dụ những con mực tươi sống từ sâu thẳm đại dương.
Hành trình đưa mực nhảy về bến
Khi màn đêm buông xuống, ánh dương dần tắt trên mặt biển mênh mông, từ khu neo đậu tránh trú bão Cửa Tùng (xã Cửa Tùng) và bến thuyền thôn Cát Sơn (xã Bến Hải), từng tốp thuyền câu mực ống bắt đầu hành trình ra khơi. Những chiếc thuyền nhẹ nhàng lướt sóng, mang theo ước vọng về một mùa bội thu. Ngư dân Nguyễn Văn Tuân, một người con của thôn Cát Sơn (xã Bến Hải), tranh thủ chia sẻ câu chuyện nghề trong khi chuẩn bị chiếc bình ắc quy lớn trên thuyền.
 |
| Bến thuyền thôn Cát Sơn, điểm đến của những chuyến tàu câu mực nhảy, mực nháy trở về sau chuyến biển – Ảnh: S.H |
Ngư dân Nguyễn Văn Tuân tiết lộ, trong khoảng hai năm gần đây, nghề câu mực nhảy, mực nháy đã vươn lên trở thành nguồn thu nhập chính, mang lại cuộc sống ổn định cho cộng đồng ngư dân Bến Hải và Cửa Tùng. Hiện tại, khu vực này đã có gần 100 thuyền viên chuyên tâm với nghề câu mực ống, tức mực nhảy, mực nháy.
Mực ống sau khi được câu lên khỏi mặt nước biển, nếu vẫn giữ được sự sống và được bảo quản kỹ lưỡng để đưa vào bờ, bán cho thương lái rồi phân phối đến các nhà hàng, quán ăn để nuôi trong bể kính, sẽ được gọi là mực nhảy. Ngược lại, nếu trong suốt quá trình từ khi được câu đến khi cập bến, thân mực ống vẫn lấp lánh những đốm sáng rực rỡ tựa ánh lân tinh đa sắc, chúng sẽ được gọi là mực nháy. Mùa khai thác mực nhảy, mực nháy thường diễn ra sôi động từ tháng 4 đến tháng 8 dương lịch mỗi năm.
Ngư dân Nguyễn Văn Thạch (thôn Cát Sơn, xã Bến Hải) bổ sung thêm, nghề câu mực ống không đòi hỏi quá nhiều phức tạp, chỉ cần đầu tư một chiếc thuyền máy công suất khoảng 10 – 40 CV là đủ điều kiện ra khơi. Đặc biệt, trong những năm gần đây, ngư dân đã nâng cấp trang thiết bị bằng cách trang bị các máng đèn LED hiện đại. Những chiếc đèn này, sử dụng năng lượng từ bình ắc quy, có khả năng chiếu sáng rộng và sâu xuống hàng chục mét nước biển, tạo nên sức hút mạnh mẽ, lôi kéo một lượng lớn mực ống tập trung xung quanh nguồn sáng.
Hơn nữa, việc chuyển đổi sang sử dụng thuyền máy đóng từ vật liệu composite đã mang lại nhiều ưu điểm vượt trội so với thuyền nan truyền thống, góp phần đáng kể vào việc tăng sản lượng mực nhảy, mực nháy mà ngư dân đánh bắt được.
Một điểm đặc trưng khác trong kỹ thuật câu mực là việc sử dụng mồi giả. Đối với mực nháy, ngư dân sử dụng những thỏi chì có trọng lượng và kích thước tương đương ngón tay cái người trưởng thành, được quấn quanh bằng vải ngũ sắc rực rỡ. Một đầu thỏi chì được gắn 4-6 lưỡi câu sắc bén, đầu còn lại được buộc chặt vào dây câu. Khi những thỏi chì bọc vải ngũ sắc này lấp lánh dưới làn nước biển được chiếu sáng bởi đèn LED, chúng tạo ra ảo ảnh về một con mồi hấp dẫn, khiến mực lầm tưởng và dùng xúc tu quấn lấy, rồi vô tình mắc vào lưỡi câu.
Đối với mực nhảy, thẻ câu được chế tác tinh xảo từ những mảnh vải nhỏ, tạo hình thành con tôm hoặc cào cào với nhiều gam màu sặc sỡ, có khả năng phản chiếu ánh đèn hiệu quả. Khi thẻ câu được thả xuống nước dưới ánh đèn LED, sự lấp lánh của màu sắc sẽ kích thích mực ống, khiến chúng lầm tưởng là con mồi và dùng xúc tu ôm chặt lấy. Ngay lập tức, ngư dân sẽ một tay giật thẻ, tay kia dùng vợt nhanh chóng vớt những con mực vừa ngoi lên mặt nước. Chúng sẽ được chuyển vào hộp chứa chuyên dụng, có nước biển và máy sục khí, đặt gần mũi thuyền để đảm bảo độ tươi sống.
Hiện nay, mực nhảy đang được các thương lái thu mua với mức giá cao, khoảng 500 nghìn đồng/kg, trong khi mực nháy có giá 300 nghìn đồng/kg. Với mức giá này, chỉ cần đánh bắt được 5 – 10kg mực nhảy, mực nháy sau mỗi chuyến ra khơi, ngư dân Bến Hải và Cửa Tùng đã có thể đạt được thu nhập hàng triệu đồng.
Câu chuyện kỳ thú về “mực ổ”
Ngư dân Lê Văn Đức (khu phố An Đức 1, xã Cửa Tùng) cho biết, mặc dù việc ra khơi câu mực ống đã khá quen thuộc với nhiều người, kể cả những ai không trực tiếp làm nghề biển, nhưng có một phương pháp đánh bắt đặc biệt, ít được biết đến và vô cùng hấp dẫn, đó là câu “mực ổ”. Phương pháp này thường được áp dụng bởi các tàu, thuyền có công suất nhỏ, hoạt động trong phạm vi cách bờ khoảng 1 – 3 hải lý.
 |
| Thành quả lao động: Người nhà ngư dân Nguyễn Văn Thạch đưa mực nhảy lên bờ giao cho thương lái – Ảnh: S.H |
Mùa câu “mực ổ” kéo dài từ tháng 5 đến tháng 9 dương lịch hàng năm. Việc xác định vị trí các “ổ mực” phụ thuộc hoàn toàn vào kinh nghiệm tích lũy của ngư dân. Chẳng hạn, khi đánh bắt cá bằng lưới ba, lưới hai ở khu vực gần bờ, nếu phát hiện trên thân rong, tảo biển có những chùm trứng mực ống dày đặc, thì đó chính là dấu hiệu của một “ổ mực” tiềm năng. Trong những trường hợp này, ngư dân sẽ sử dụng dây có một đầu gắn chì hoặc đá nặng, đầu kia gắn phao để đánh dấu và định vị. Sau đó, họ sẽ thông báo cho nhau, đợi đêm xuống để cùng đưa tàu, thuyền đến câu mực ống bằng mồi giả dưới ánh đèn.
Trong hành trình tìm kiếm “mực ổ”, có một điều kiêng kỵ mà mọi ngư dân đều phải ghi nhớ: nếu câu được “mực chúa” – những con mực có kích thước khổng lồ, thường dài từ 0,8 đến 1 mét – họ sẽ lập tức thả chúng trở lại biển. Theo quan niệm dân gian, việc không thả “mực chúa” sẽ khiến “ổ mực” không bao giờ tái xuất hiện tại vị trí đó nữa, ảnh hưởng đến sinh kế lâu dài của cộng đồng.
Khoảng một thập kỷ trước, chỉ cần di chuyển vài hải lý ra khỏi bờ, ngư dân đã có thể dễ dàng tìm thấy “ổ mực” và thu về từ 2 – 3 tạ mực ống mỗi đêm – một con số không hề hiếm gặp. Tuy nhiên, hiện nay, “ổ mực” ngày càng trở nên khan hiếm và trữ lượng giảm sút đáng kể. Nguyên nhân chính được cho là do sự xuất hiện của những dàn đèn siêu sáng trên các tàu đánh bắt thủy sản, làm thay đổi môi trường sống, khiến mực không còn tập trung tại một khu vực nhất định.
Ngay từ rạng đông, bến thuyền thôn Cát Sơn đã rộn ràng với những âm thanh náo nhiệt của tiếng nói cười, khi người nhà ngư dân và các thương lái cùng chờ đợi những chiếc thuyền câu mực trở về từ biển khơi, mang theo những mẻ mực nhảy, mực nháy tươi ngon. Rõ ràng, nghề câu mực nhảy, mực nháy không chỉ là nguồn sinh kế quan trọng mà còn góp phần nâng cao đáng kể đời sống của cộng đồng ngư dân tại Bến Hải, Cửa Tùng và nhiều vùng biển lân cận khác.
Sỹ Hoàng
